Niepubliczny Zakład Opieki Zdrow

Założeniem koncepcji Vojty jest istnienie genetycznie zakodowanego globalnego wzorca lokomocji. Oznacza to, że wszystkie mechanizmy potrzebne do zmiany pozycji ciała, pionizowania się oraz przemieszczania do przodu istnieją od momentu poczęcia organizmu człowieka, a ujawniają się stopniowo w sposób automatyczny w miarę dojrzewania centralnego układu nerwowego. Te mechanizmy mieszczą się w trzech grupach:

1. mechanizmy podporowo-wyprostne,

2. automatyczne sterowanie postawą ciała,

3. celowy fazowy ruch.

Prawidłowo rozwijające się niemowlę, w prawidłowych warunkach „potrafi” samo odnaleźć dostęp do wzorca lokomocji, który istnieje w jego mózgu. Vojta określił jaki jest idealny wzorzec rozwoju ruchowego dziecka, na który składają się określone ramy czasowe występowania poszczególnych etapów rozwoju (tzw. wzorców globalnych) oraz odpowiadająca im jakość. Do takiego idealnego wzorca powinno odnosić się zawsze badanie motoryki dziecka. Vojta uważa, że jakość wzorców ruchowych świadczy o jakości funkcjonowania centralnego układu nerwowego. Fundamentem realizacji poszczególnych etapów lokomocji jest jakość wyprostu kręgosłupa, a tym samym możliwość jego rotacji. Proces kształtowania się fizjologicznego wyprostu kręgosłupa ma miejsce w trakcie pierwszego trymestru życia dziecka i determinuje w przyszłości jakość poruszania się. Fizjologiczny wyprost kręgosłupa jest bezpośrednio związany z możliwością powstawania zróżnicowanej pracy mięśni w kończynach, co ma zasadniczy wpływ na właściwe realizowanie funkcji podporowych oraz ruchów fazowych. W/w mechanizmy mają charakter automatyzmów ruchowych, co w praktyce oznacza, iż nie są one możliwe do świadomego wyuczenia. Przykładem może być pacjent z mpd. mający trudność z prawidłowym chwytem – otwarcie dłoni utrudnione jest w związku z tym, że mięśnie zamykające dłoń przeważają swoją aktywnością nad mięśniami odpowiadającymi za jej otwarcie. Ta sytuacja odnosi się analogicznie do problemu z prawidłowym podparciem na stopie czy zgięciem kolana w trakcie chodu. Pacjenci dotknięci zaburzeniami ruchowymi powstałymi na podłożu neurologicznym, niezależnie od wieku oraz diagnozy klinicznej (np: mózgowe porażenie dziecięce, udar mózgu, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, uszkodzenia nerwów obwodowych, atetoza, dyskineza itp.) mają w większym lub mniejszym stopniu, ale zawsze problem z „dostępem” do tych mechanizmów.

Część diagnostyczna składa się z:

1. oceny motoryki spontanicznej dziecka w pozycji na plecach oraz na brzuchu – ocena ilościowa i jakościowa,

2. siedmiu reakcji ułożeniowych ciała w przestrzeni,

3. oceny wybranych odruchów pierwotnych.

Badanie motoryki spontanicznej pozwala bez znajomości wieku metrykalnego określić na jakim etapie rozwoju znajduje się niemowlę oraz co bardzo ważne wg Vojty, ocenić jakość wzorców, którymi ono dysponuje.

Ocena reakcji ułożeniowych jest bardzo czułym sposobem oceny tzw. dojrzałości posturalnej. Dają one możliwość już w pierwszych dniach życia noworodka określić etap oraz jakość kontroli postawy przez centralny układ nerwowy.W kolejnych miesiącach życia pozwalają na monitorowanie kierunku rozwoju i ewentualnego zagrożenia patologicznym rozwojem (np.: mózgowym porażeniem dziecięcym).

Uzupełnieniem tego badania jest ocena odruchów pierwotnych, która bardziej precyzyjnie pozwala uściślić prawdopodobieństwo wystąpienia takiego problemu.

Dla potrzeb wczesnej diagnostyki Vojta wprowadził pojęcie zaburzenia ośrodkowej koordynacji (w polskim piśmiennictwie zaburzenie ośrodkowej koordynacji nerwowej, w skrócie zokn.). Nie jest to żadna jednostka chorobowa, a tylko tymczasowe określenie wynikające z badania neurokinezjologicznego niemowlęcia. W zależności od ilości nieprawidłowych reakcji ułożeniowych stwierdzonych w czasie badania wyróżniamy:

1. najlżejsze zokn. – 1-3 nieprawidłowych reakcji

2. lekkie zokn. – 4-5 nieprawidłowych reakcji

3. średniociężkie zokn. – 6-7 nieprawidłowych reakcji

4. ciężkie zokn. – 7 nieprawidłowych reakcji ze współistniejącym zaburzeniem napięcia mięśniowego.

Vojta uważa, iż powstanie takich zaburzeń jak mózgowe porażenie dziecięce, wada postawy, zaburzenie koordynacji wzrokowo- ruchowej, tzw. niezgrabność ruchowa, nieprawidłowy sposób obciążania stóp oraz innych zaburzeń w jakości poruszania wynikających z nieprawidłowej pracy centralnego układu nerwowego nie jest od początku życia dziecka przesądzone, a ich wystąpienie niekoniecznie musi osiągnąć pełnię rozmiarów czy w ogóle nie musi się ujawnić.

Diagnostyka wg Vojty nie polega na wykrywaniu mózgowych porażeń dziecięcych, ale na wykrywaniu zaburzeń ruchowych pochodzenia mózgowego. Dla pewnego odsetka niemowląt jest to szansa podjęcia rehabilitacji zanim postawiona zostanie kliniczna diagnoza, a tym samym zanim patologiczne wzorce ruchowe ulegną utrwaleniu. Jak pokazują wyniki badań naukowych, dla wielu dzieci podjęcie terapii metodą Vojty jest szansą uniknięcia niepełnosprawności, a przynajmniej zminimalizowania jej rozmiarów.

Tab.1.Porównanie stanu niemowląt w grupach o różnym stopniu nasilenia zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej usprawnianych metodą Vojty i bez zastosowania terapii.

(Grażyna Banaszek: „Rozwój niemowląt i jego zaburzenia a rehabilitacja metodą Vojty”)

Liczba nieprawidłowych reakcji posturalnych	1-3	4-5	6-7	7+*
Towarzyszące odruchy pierwotne w grupie	4%	25%	60%	100%
Patologiczny rozwój bez terapii (badania japońskie 1983)	6,7%	22,9%	45%	83,3%
Spontaniczna normalizacja	93%	71%	50%	12,5%
Normalizacja po zastosowaniu metody Vojty (badania zespołu Vojty 1973)	100%	98%	95,2%	45%

*7+ oznacza siedem nieprawidłowych reakcji posturalnych oraz wyraźne zaburzenie napięcia mięśni

Vojta opracował sposób terapii polegający na odruchowym uaktywnianiu i wyzwalaniu genetycznie zakodowanych mechanizmów lokomocji. Jest to tzw. odruchowa lokomocja. Składają się na nią dwa sztuczne wzorce ruchowe: odruchowe pełzanie oraz odruchowy obrót. W związku z tym, iż terapia ta wykorzystuje receptory czucia głębokiego, czyli prioprioreceptory, należy do grupy tzw. metod neurofizjologicznych. Wobec tego prowadzenie jej wymaga zachowania zasady bezbolesności. Układ tych receptorów wynikający z odpowiedniej pozycji wyjściowej oraz z pobudzania tzw. stref stymulacji i przyłożenia odpowiedniego oporu pozwala na dotarcie oraz uaktywnienie matrycy rozwoju ruchowego.

Niezależnie od wieku dziecka terapia Vojty wyzwala reakcje ruchowe, które w przypadku prawidłowego rozwoju występują pomiędzy trzecim miesiącem, a trzecim rokiem życia. Jest to tzw. podstawowy program ruchowy. Jakość wzorców torowanych w czasie terapii metodą odruchowej lokomocji odpowiada jakości porównywalnej z idealnym modelem rozwoju ruchowego. Wg neurokinezjologicznej koncepcji Vojty, dziecko dotknięte mózgowym porażeniem dziecięcym lub takie, u którego stwierdzono wadę postawy zawsze poruszało będzie się we wzorcach, których jakość w porównaniu z prawidłowym rozwojem nie wykracza poza pierwszy trymestr życia. Wielokrotne torowanie i powtarzanie prawidłowych wzorców od najwcześniejszego okresu życia dziecka daje szansę na udostępnienie mu możliwie najlepszych jakościowo wzorców składających się na lokomocję. Możliwie najwcześniejsze wdrożenie takiego postępowania pozwala na utrwalanie prawidłowych wzorców zanim patologiczne przyjmą trwałą postać. W rzeczywistości terapia Vojty nie jest ćwiczeniem w dosłownym tego słowa znaczeniu. Odnosi się ona do „odnajdywania” i „uruchamiania” w centralnym układzie nerwowym tego co jest esencją lokomocji człowieka.

Stymulację metodą odruchowej lokomocji Vojty stosować można we wszystkich przypadkach zaburzeń lokomocji niezależnie od wieku pacjenta, oczywiście po wcześniejszym badaniu lekarskim i po uwzględnieniu ewentualnych przeciwwskazań. Zrozumiałym jest, że efekt rehabilitacji metodą Vojty uzależniony jest od rozległości, miejsca oraz czasu, w którym doszło uszkodzenia dojrzewającego centralnego układu nerwowego, a także od współistniejących innych zaburzeń i schorzeń np.: upośledzenie umysłowe, padaczka, wady wrodzone, genetyczne itp. Na najlepszy efekt tej terapii liczyć można w przypadku zastosowania jej u noworodków i niemowląt ze względu na największą plastyczność centralnego układu nerwowego w tym okresie życia. Najlepszy moment dla rozpoczęcia terapii to pierwsze trzy miesiące życia dziecka, dlatego iż w tym czasie w przypadku prawidłowego rozwoju motorycznego kształtuje się fizjologiczny wyprost kręgosłupa. W tym miejscu przytoczyć należy słowa jednego z neurofizjologów sprzed wielu lat, Magnusa - słowa, które stały się mottem całego wysiłku Vojty skierowanego do potrzebujących pomocy dzieci:

"Każdy celowy ruch zaczyna i kończy się w określonej postawie.

Co więcej, postawa ciała towarzyszy jak cień aktywności ruchowej"

Wskazaniami do stosowania metody Vojty są wszystkie zaburzenia poruszania się i postawy:

1. zaburzenie ośrodkowej koordynacji nerwowej,

2. asymetria w ułożeniu ciała,

3. mózgowe porażenie dziecięce,

4. przepuklina oponowo-rdzeniowa, wodogłowie,

5. okołoporodowe uszkodzenie splotu ramiennego oraz inne uszkodzenia nerwów obwodowych,

6. kręcz szyi pochodzenia mięśniowego,

7. artrogrypoza,

8. nabyte uszkodzenia mózgu, rdzenia kręgowego,

9. miopatie,

10. stwardnienie rozsiane,

11. opóźnienienie rozwoju psychoruchowego,

12. skolioza, hiperlordoza, hiperkifoza,

13. zaburzenia chodu, zaburzenia koordynacji ruchowej,

14. zespoły bólowe kręgosłupa,

14. dysplazja stawu biodrowego,

15. nieprawidłowa ruchomość stawu (czynnościowa),

16. inne zaburzenia czynnościowe w narządzie ruchu.

Przeciwwskazaniami do prowadzenia terapii metodą Vojty są:

1. wysoka temperatura,

2. aktywna infekcja,

3. biegunka, wymioty,

4. aktywny nowotwór,

5. niewydolność krążeniowa, niewydolność oddechowa,

6. okres 4-6 tygodni od ostatniego krwawienia w CUN,

7. dzień szczepienia,

8. ciąża,

9. terapia hormonem ACTH,

10. autyzm.

Wszystkim dzieciom i ich rodzicom życzymy wytrwałości i wielkich sukcesów w prowadzeniu terapii metodą Vojty !!!

Więcej informacji na temat rozwoju ruchowego dziecka i metody Vojty: